Rak jajnika nie musi być wyrokiem – wczesna diagnoza i właściwie dobrane leczenie mogą uratować życie. To jeden z najtrudniejszych nowotworów do wykrycia, nazywany „cichym zabójcą”, ponieważ jego objawy są wyjątkowo niejednoznaczne. Jest niezwykle przebiegły, powodując wysoką śmiertelność. Dowiedz się, jakie są przyczyny raka jajnika, wczesne objawy raka jajnika, a także jakie badania należy wykonać, by móc uratować sobie życie.
Czym jest rak jajnika?
Rak jajnika to złośliwy nowotwór, który rozwija się w tkankach jajnika. Jajnik jest kluczowym narządem układu rozrodczego kobiety, odpowiada za produkcję komórek jajowych oraz hormonów płciowych (czyli: estrogen i progesteron). Choroba ta stanowi 4% wszystkich nowotworów złośliwych diagnozowanych u kobiet, a także jest główną przyczyną zgonów związanych z nowotworami układu płciowego u kobiet. To szósty w kolejności, jeśli chodzi o zapadalność i umieralność nowotwór u kobiet w Polsce. Ta statystyka wynika przede wszystkim z późnej wykrywalności, jak choroba jest już w zaawansowanym stadium.
Wiele pacjentek zadaję pytanie: z czego robi się rak jajnika, czyli jakie są jego przyczyny? Rak jajnika rozwija się w różnego typu komórkach, co ma wpływ na jego przebieg i leczenie.
Najczęściej występującymi są:
- guzy nabłonkowe (powstają z komórek, które wyściełają powierzchnie jajnika), odpowiadają za 90% przypadków. Są one najczęściej diagnozowane u kobiet po 50. roku życia.
- Pozostałe to guzy germinalne (z komórek zarodkowych), stanowią około 5% wszystkich przypadków raka jajnika i są diagnozowane u młodych kobiet, zazwyczaj poniżej 30 roku życia. [3]
- Guzy gonadalne (ze zrębów jajnika), które są rzadsze, ale częściej diagnozowane u młodszych pacjentek. Częstość występowania guzów gonadalnych ocenia się na 3-8% wszystkich nowotworów jajnika. [1] Rozwijają się z komórek, które produkują hormony płciowe.
Dlaczego rak jajnika jest tak groźny?
Rak jajnika nie bez przyczyny nazywa się „cichym zabójcą” z powodu niewystępowania charakterystycznych objawów we wczesnych stadiach rozwoju choroby. W większości przypadków choroba jest diagnozowana dopiero w 3 lub 4 stadium, kiedy rak zdążył rozprzestrzenić się poza jajnika – w miednicy lub w jamie brzusznej.
Według American Cancer Society jedynie około 20 proc. przypadków jest diagnozowanych na wczesnym etapie. Istotne znaczenie ma także, jak długo rozwija się rak jajnika? To jednak bardzo indywidualne, ponieważ jest zależne od rodzaju nowotworu, jego agresywności, a także od ogólnego stanu pacjentki. Ze względu na uwarunkowania tego nowotworu, przez długi czas rozwija się bez wyraźnych objawów, co skutkuje bardzo późnym wykryciem.
Przyczyny i czynniki ryzyka raka jajnika
Przyczyny raka jajnika są złożone. Najczęściej są wynikiem połączenia czynników genetycznych z hormonalnymi i środowiskowymi. Szczególnie warte uwagi są tutaj czynniki genetyczne, które mogą znacznie zwiększyć ryzyko zachorowania.
Przyczyny raka jajnika – czynniki genetyczne
Istotnym wskazaniem są tutaj mutacje genów BRCA1 i BRCA2: kobiety posiadające mutacje tych genów mają od 20% do 50% większe ryzyko zachorowania na raka jajnika. Przy czym jest to około 40-50% dla kobiet z mutacją BRCA1 i około 11–20% dla kobiet z mutacją BRCA2. [2] Tak samo, ryzyko wzrasta w sytuacji, gdy bliskie krewne zachorowały na raka jajnika czy piersi. Przyczyny raka jajnika – jak wskazują statystyki – często są więc związane z czynnikami genetycznymi.
Przyczyny raka jajnika – czynniki hormonalne
Wczesna menstruacja i późna menopauza przyczyniają się do zwiększenia ryzyka raka jajnika. Istotnym czynnikiem jest także bezdzietność i późne macierzyństwo.
Przyczyny raka jajnika – styl życia
Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko nowotworów zależnych od hormonów (w tym także raka jajnika). Podobnie, jak dieta uboga w błonnik i bogata w tłuszcze nasycone.
Przyczyny raka jajnika – inne czynniki
Endometrioza może zwiększać ryzyko rzadkich typów raka jajnika, jest ono nawet czterokrotnie wyższe.
Pomimo, że nie da się całkowicie zapobiec rakowi jajnika, istnieją sposoby, które zmniejszają ryzyko zachorowania poprzez zdrowy styl życia. Jest to dieta bogata w warzywa, owoce i błonnik, a także regularna aktywność fizyczna, które mogą obniżyć ryzyko nowotworów, a także badania genetyczne. Kobiety, które posiadają w rodzinie osobę z rakiem, powinny przemyśleć badania w kierunku mutacji BRCA1 i BRCA2. Znaczenie wczesnego wykrycia jest nie do przeceniania, ponieważ jest kluczowe w celu poprawy rokowań, a regularne badania ginekologiczne posiadają niezwykle istotną rolę w całym tym procesie.
Rak jajnika – objawy
Objawy raka jajnika są bardzo zróżnicowane, co utrudnia wczesne zdiagnozowanie choroby. Co boli przy raku jajnika? Symptomy mogą być mylone zarówno z dolegliwościami układu pokarmowego, jak i hormonalnego. Wczesne objawy raka jajnika są na tyle niezauważalne, że statystyki śmiertelności są bardzo wysokie, ze względu na trudności z rozpoznaniem.
Oto wczesne objawy raka jajnika:
To zarówno wzdęcia, jak i uczucie pełności w brzuchu, które mogą występować przy raku jajnika. Problemy związane z brzuchem, to zazwyczaj pierwsze i najczęściej zgłaszane objawy rozwoju tej choroby. Objawy raka jajnika to także bóle w podbrzuszu i miednicy, które mogą występować stale lub jedynie okresowo. Na początkowych etapach rozwoju choroby występują także problemy z oddawaniem moczu czy krwawienia z pochwy (po menopauzie lub pojawiające się między miesiączkami). Należy zwrócić uwagę na wszelkie zmiany w cyklu menstruacyjnym. W dalszych etapach może wystąpić zmniejszenie apetytu i utrata masy ciała czy przewlekle zaparcia i biegunki spowodowane naciekiem guza na jelita.
Oto nietypowe objawy raka jajnika:
Wśród nietypowych objawów należy wskazać ból pleców, szczególnie w dolnej części pleców, co jest wywołane przez nacisk guza na nerwy. Także bóle w klatce piersiowej, gdy rak rozprzestrzeni się do płuc, zmiany w apetycie czy zakażenie układu moczowego spowodowane najczęściej przez nacisk guza na pęcherz. Dodatkowo mogą pojawiać się zmiany skórne, zarówno zaczerwienienie, jak i swędzenie.
Stadia raka jajnika
Klasyfikacja raka jajnika jest stworzona według międzynarodowego systemu FIGO. Określa on stopień zaawansowania względem lokalizacji guza, stopnia naciekania, a także obecności przerzutów.
Stadium 1: Rak ograniczony do jajników
W pierwszym stadium nowotwór jest ograniczony wyłącznie do jednego lub obu jajnika. Rokowania w raku jajnika w pierwszym stadium – jeśli chodzi o 5-letnie przeżycie – wynosi około 89% [4], szczególnie jak choroba zostanie wcześnie wykryta i zostanie wdrożone specjalistyczne leczenie. Czy rak jajnika jest wyleczalny? Jak widać tak, ale – jak wskazują statystyki – jeśli zostanie wcześnie wykryty. Szybkie rozpoznanie daje szanse na skuteczne leczenie i całkowite wyzdrowienie.
Stadium 2: Rak rozprzestrzenił się na narządy miednicy
Rak wykracza poza jajnik, lecz jedynie na obszarze miednicy. W tym stadium zaczyna naciekać na pobliskie narządy (macica, jajowody, pęcherz moczowy). Wskaźnik pięcioletniego przeżycia spada do 70% [4], choć oczywiście jest to zależne od skuteczności podjętego leczenia.
Stadium 3: Rak rozprzestrzenił się do jamy otrzewnej lub do węzłów chłonnych
W tym stadium raka jajnika przerzuty rozprzestrzeniają się poza miednicę do jamy otrzewnej lub do węzłów chłonnych zlokalizowanych w okolicach brzucha. To najczęściej diagnozowany etap raka jajnika. Wskaźnik pięcioletniego przeżycia w stadium 3 to 32%. [4]
Stadium 4: Przerzuty odległe do płuc, wątroby, kości czy mózgu
Rak w stadium 4 zdążył się już rozprzestrzenić na płuca, wątrobę, kości czy mózg. To najbardziej zaawansowany etap choroby, a 5-letnie przeżycie w tym etapie wynosi 18%. [4]
Najlepsze rokowania dotyczą 1 i 2 stadium, wiele kobiet może zostać wyleczonych, a w 3 i 4 stadium rokowania są dużo mniej optymistyczne.
Diagnostyka raka jajnika
Diagnostyka raka jajnika składa się z badań obrazowych, laboratoryjnych i histopatologicznych.
Badania obrazowe
Są to takie badania jak USG dopochwowe (transwaginalne), które jest badaniem najczęściej stosowanym w ramach oceny zmian w jajnikach. Jest także niezwykle istotne w diagnostyce raka jajnika. Zdjęcia usg przy raku jajnika pozwalają lekarzowi na ocenę wielkości i kształtu jajników, a tym samym wykrycie zmian w jajnikach, takich jak guzy czy torbiele. Na kolejnych etapach stosowane są zarówno tomografia komputerowa, jak i rezonans magnetyczny.
Badania laboratoryjne
Przydatnym badaniem jest marker CA-125, którego podwyższony poziom często świadczy o ryzyku rozwoju raka jajnika lub jego obecności.
Biopsja
Biopsja to kluczowe badanie, które potwierdza obecność raka.
Cytologia a rak jajnika
Cytologia w raku jajnika to kwestia stanowiąca wielki znak zapytania dla pacjentek gabinetów ginekologicznych. Jednak cytologia to badanie, które służy do oceny komórek pobranych z szyjki macicy (to badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy) i nie ma możliwości, by wykryła raka jajnika. Niezbędne są inne badania jak USG dopochwowe, o czym szczególnie muszą pamiętać kobiety z grupy podwyższonego ryzyka. Należy brać pod uwagę, że regularne badania ginekologiczne, a także identyfikacja czynników ryzyka to kluczowe elementy profilaktyki.
Leczenie raka jajnika
Leczenie raka jajnika jest zależne od stadium choroby, a także stanu, w jakim znajduje się pacjentka.
Chirurgia – obejmuje usunięcie jajników, macicy i innych zaatakowanych tkanek. Zabieg operacyjny może być związany także z resekcją innych elementów (np. jelita cienkiego).
Chemioterapia – jest stosowana po operacji lub stanowi leczenie uzupełniające.
Radioterapia – radioterapia jest praktycznie niewykonywana w raku jajnika.
Terapie celowane – leki, które są dedykowane konkretnym mutacjom genetycznym, np. inhibitory angiogenezy czy inhibitory polimerazy poli(ADP)rybozy [5].
Skorzystaj z pomocy Fundacji Cancer Fighters
Fundacja Cancer Fighters oferuje wsparcie psychologiczne, edukacyjne i finansowe dla pacjentek z rakiem jajnika. Wsparcie psychologiczne jest niezwykle przydatne podczas walki z chorobą. Duże znaczenie ma także pomoc rodzinom w poradzeniu sobie z trudnymi emocjami, które towarzyszą tym ciężkim zmaganiom. Możemy Ci pomóc – dowiedz się, jak uzyskać wsparcie, odwiedzając stronę: pomoc chorym na raka, a jeśli interesuję Cię wolontariat w fundacji Cancer Fights – kliknij w podany link.
Bibliografia:
- Romuald Dębski, Nowotwory jajnika czynnie hormonalnie. [dostęp: 2024-11-20] Czytelnia Medyczna.
- lek. Magdalena Wiercińska, Mutacje genu BRCA1 i BRCA2: Uwarunkowany genetycznie rak piersi, jajnika, gruczołu krokowego i trzustki. [dostęp: 2024-11-20] Medycyna Praktyczna.
- Via Medica Journals, Złośliwe guzy germinalne jajnika. Via Medica Journals. [dostęp: 2024-11-20]
- dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed Onkonet.pl. DP_NNR_rak_jajnika. [dostęp: 2024-11-20]
- Podyplomie.pl, Terapie celowane w leczeniu raka jajnika. [dostęp: 2024-11-20]
Last modified: 2024-12-04
